Andrzej Baj
ps. „Wilski”,
również używający pisowni "Bay,(ur. 23 listopada 1894
[1], zm. 1 marca 1969
w
Warszawie)
Następnie trafił do Petersburga do Korpusu Kadetów. Po
wybuchu I wojny światowej odkomenderowany w okolice Chełmna dezerteruje z
wojska carskiego i ukrywa się w okolicach
Dołhobród.
Po wycofaniu się wojsk rosyjskich z tych terenów, wstępuje do
Polskiej Organizacji Wojskowej. Mając
wyszkolenie wojskowe organizuje struktury wojskowe
POW, współpracując z
Józefatem Błyskoszem , pułkownikiem
Ratajewiczem i miejscowym aktywem narodowym. Tereny te od 1915 roku
są pod okupacją austriacką (
Generalne Gubernatorstwo Lubelskie).
Jednak władze okupacyjne zgadzają się na otwarcie szkoły polskiej w
Dołhobrodach, którą w latach 1916-1917 prowadzi Andrzej Baj. W 1918 roku
uczestniczy w rozbrajaniu Austriaków w Dołhobrodach i całym
powiecie włodawskim, współorganizuje struktury
powiatowe Państwa Polskiego i tworzy jednostkę wojskową do obrony urzędów.
Wiosną 1919 roku zaciąga się wraz z grupą mieszkańców Dołhobrodów i okolic do
organizującego się
34 Pułku Piechoty.
W jego szeregach walczył na wojnie z bolszewikami. 3 lipca 1919 roku wyróżnił się męstem w boju pod Horodyszczem, w czasie którego został ranny. Dowodził wówczas plutonem, który desantował się z motorówki nr IV, której dowódcą był ppor. mar. Karol Taube z Flotylli Pińskiej. Następnie dowodził kompanią i awansował kolejno na chorążego i podporucznika. W sierpniu 1920 roku wysadził most na Bugu pod Sławatyczami przed atakiem Armii Czerwonej. W 1921 roku został przeniesiony do rezerwy.
Wraz z 34 Pułkiem Piechoty bierze udział w
wojnie polsko - bolszewickiej, dowodzi
kompanią, odznacza się walecznością. Zostaje kolejno awansowany do stopnia
podporucznika, odznaczony i wyróżniany (Krzyż Walecznych), ranny 3 lipca 1919
roku pod
Horodyszczem, szczęśliwie unika niewoli, w
sierpniu 1920 roku wysadza most na Bugu pod
Sławatyczami przed
atakiem Armii Czerwonej. Po zwycięskiej kampanii 1920 roku, służy nadal w 34
Pułku Piechoty do 1921 roku.
Po przejściu do rezerwy zajmuje
się gospodarstwem rolnym w
Wólce Zabłockiej, nadanym
mu za zasługi wojenne na prawach
osadnictwa wojskowego. Zweryfikowany w stopniu
porucznika ze starszeństwem w korpusie oficerów
rezerwowych piechoty. Posiadał przydział w rezerwie do 34 pp. W 1934 roku, jako
oficer pospolitego ruszenia pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy
Uzupełnień Biała Podlaska. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr
IX. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”.
W 1924 roku zawarł związek małżeński z Kazimierą Nowakowską.
Małżeństwo nie miało dzieci. Żona zmarła w 1949 roku w Warszawie.
W 1935 roku w wyborach samorządowych zostaje wybrany
burmistrzem
Terespola. Gospodarstwo wraz z młynem zostaje wydzierżawione,
a on wraz z żona przenosi się do Terespola. Był jednym z inicjatorów budowy Hal
Targowych w Terespolu
,
nowoczesna rzeźnię miejską, wybrukowano kilka odcinków ulic oraz oświetlono
miasto, przedłużając sieć elektryczną z Brześcia. Na stanowisku burmistrza
pracuje do połowy września 1939 r., a następnie ukrywa się przed Gestapo. Żona
przenosi się w tym czasie do rodziny do Warszawy. Andrzej Baj organizuje
struktury
ZWZ powiatu bialskiego. Używa pseudonimów
„Wujek” i „Wilski”. Zagrożony aresztowaniem przenosi się do Lublina, a
następnie do Warszawy, gdzie działa w Konspiracji w
Polskiej Armii Ludowej.
W czasie powstania warszawskiego, przebywa poza stolicą, pod
Warszawą. Po wojnie ukrywa się, używając nazwiska Andrzej Wilski. Młyn i
gospodarstwo w Wólce Zabłockiej zostaje przejęty przez władze ludową. W 1947 w
Warszawie zakłada zabawkarską Spółdzielnię Pracy „Spad”, w której zatrudniano
osoby represjonowane (byłych akowców). W Spółdzielni pracuje do przejścia na
emeryturę w 1965 r.
Został awansowany do stopnia majora Ruchu Oporu. Zmarł w
1969 roku w Warszawie, pochowany na Starych Powązkach jako Andrzej Bay – Wilski
(kwatera 83).
Zdjęcia Terespola z Narodowego Archiwum Cyfrowego http://www.audiovis.nac.gov.pl/
