Pokazywanie postów oznaczonych etykietą Terespol dawniej i dziś. Pokaż wszystkie posty

niedziela, 9 listopada 2025

Nasi przodkowie - uczniowie z Terespola, Łobaczewa i Samowicz

Podpisy przodków. Uczniowie z Terespola, Łobaczewa i Samowicz na Deklaracji Podziwu i Przyjaźni dla USA

©Andrzej Philips

Na moim blogu „Terespol” opublikowałem 23 lutego 2023 roku artykuł pt. „Dubów, Studzianka, Koszoły i Dokudów – nasi przodkowie na portalu internetowym Polska1926”. Przedstawiłem w nim historię Deklaracji Podziwu i Przyjaźni dla Stanów Zjednoczonych oraz zamieściłem podpisy złożone przez uczniów szkół w Dubowie, Studziance, Koszołach i Dokudowie.

Poniżej prezentuję podpisy uczniów ze szkół w Terespolu, Łobaczewie Małym i Samowiczach. Warto zaznaczyć, że Liceum w Łobaczewie (obecnie w Terespolu) w tamtym czasie jeszcze nie istniało.

Inicjatywy budowy szkół w okresie międzywojennym[1]

W październiku 1936 roku mieszkańcy wsi Łobaczew (gmina Kobylany) podjęli inicjatywę budowy szkoły. Pomysł poparł zarząd gminy, który przeznaczył na ten cel kilkadziesiąt tysięcy złotych. Niestety, Wydział Powiatowy nie zatwierdził uchwały Rady Gminy ze względu na jej zadłużenie. Mimo to w lipcu 1937 roku walne zgromadzenie przedstawicieli gromad podjęło uchwałę o opodatkowaniu się mieszkańców na rzecz budowy. Rolnicy mieli płacić po 1 zł od hektara gruntu, a osoby utrzymujące się z zawodów nierolniczych – 1% od dochodów. Mieszkańcy sami zwieźli piasek i kamień, wykopali rowy pod fundamenty oraz opodatkowali się na zakup cegły. Dzięki ofiarności lokalnej społeczności jesienią 1937 roku zalano fundamenty. Planowano budowę piętrowego budynku z 10 salami lekcyjnymi, biblioteką, szatniami i mieszkaniami dla nauczycieli. Do wiosny 1938 roku kontynuowano prace, a jesienią 1938 roku budynek został pokryty dachem. We wrześniu 1939 roku znajdował się w stanie surowym.

Również w Terespolu istniały problemy lokalowe w edukacji. Szkoła Podstawowa mieściła się początkowo w drewnianym budynku koło kościoła, który okazał się zbyt mały, by pomieścić wszystkich uczniów. Utworzono więc kilka punktów filialnych – w połowie lat 30. zajęcia odbywały się w pięciu budynkach rozsianych po mieście. Do celów szkolnych zaadaptowano m.in. budynek przy obecnych ulicach Czerwonego Krzyża i Wojska Polskiego (tzw. Kamczatka).

Budynek Szkoły Podstawowej w Terespolu ok. 1937 r.

Dawny budynek Szkoły Podstawowej w Terespolu (2014 r.)

Trudne warunki lokalowe skłoniły uczniów, rodziców i nauczycieli do domagania się budowy nowego gmachu szkolnego. Inicjatywę wspierał kierownik szkoły Zygmunt Kwiatkowski oraz władze miasta z burmistrzem Andrzejem Bajem. 18 czerwca 1936 roku Rada Miasta podjęła uchwałę upoważniającą Zarząd Miejski do niezwłocznego rozpoczęcia budowy. W sierpniu tego samego roku przekazano pod budowę plac przy siedzibie zarządu miasta.

Główną przeszkodą był brak funduszy. Miasto przeznaczyło znaczne środki na oświetlenie elektryczne i budowę hal targowych. Do pomocy finansowej włączyli się rodzice i uczniowie, którzy założyli Koło Uczestników Towarzystwa Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych i organizowali zbiórki pieniężne. Powołano także Komitet Budowy Szkoły, który zebrał około 4000 zł z dobrowolnych ofiar. Dodatkowo na budowę przeznaczono dochody ze sprzedaży czterech placów miejskich oraz fundusze pozostałe z budowy rzeźni, co łącznie dało kwotę ponad 30 000 zł. Planowano także sparcelowanie i sprzedaż 65 morgów pastwiska, co miało przynieść co najmniej 100 000 zł. Pierwsze prace budowlane rozpoczęto w sierpniu 1938 roku, jednak wybuch II wojny światowej uniemożliwił ich ukończenie – do września 1939 roku zdążono zalać jedynie fundamenty.

Pod Deklaracją Podziwu i Przyjaźni dla Stanów Zjednoczonych widnieją nazwiska, których rodziny żyją do dziś w Terespolu, Łobaczewie, Samowiczach i innych okolicznych miejscowościach. Dokument ten stanowi wspaniały materiał do badań genealogicznych, pozwalający na odtworzenie losów mieszkańców tych ziem w okresie międzywojennym.

Terespol - Siedmioklasowa szkoła powszechna

Podpisy na stronie:

W. Szczepański, nieczytelny podpis, Leonard Krupczak, B. nieczytelny podpis, S. Jędrzejowska, nieczytelny podpis, nieczytelny podpis, E. Różycka, R. Zając, M. Bosacki, P. Kozerski, P. Sebastjaniuk, L. Cwejbaum, J. Rola, B. Dyszkowski, M. Koźlicki, A. Mazur, M. Cwejbaum, Jan Łucyk, W. Żuk, M. Imberg, J. Przytocka, A. Karpusiewicz, W. Malicki, K. Michaluk, J. Danilewicz, J. Michalczuk, J. Janczuk, P. Konikowski, T. Marczewski, P. Misiejuk, W. Mróz, S. Okseniuk, A. Pietraszuk, S. Rozwadowski, J. Sałtrukiewicz, J. Siwiński, S. Stepczuk, W. Stodolski, P. Antoniuk, S. Koncewicz, G. Rajzman, J. Staszczuk, A. Bonin, S. Lebenbaum, H. Rola, T. Goldgard, A. Majewska, M. Semczuk, K. Gonczarowski, J. Jakuszko, F. Tyburczy, M. Neroj, M. Dąbrowski, S. Stodolski, C. Krynicz, Z. Lao, J. Paciej, Z. Fedoruk, M. Marczewski, K. Rewczuk, C. Zaremba, F. Dejneko, K. Fedorowicz, R. Melaniuk, F. Muszyńska, A. Kaczorowska, I. Bronstein, B. Goldgard, B. Tyburczy, J. Garbacka, B. Ostrowska, H. Denicka, H. Gryniewicz, I. Garbacka, J. Sawicka, Z. Klimecka, M. Jakuszko, B. Kaczorowski, K. Szpilar, W. Pietkiewicz, J. Samociuk, T. Ratyński, J. Kuć, F. Poleszczuk, M. Makowski, W. Raczkowski, K. Jaśkiewicz, S. Romanowicz, E. Klimowicz, Z. Domański, P. Markiewicz, K. Lutyński, K. Mazur, N. Rosolski, G. Lański, T. Chodziński, J. Glińska, W. Trzeciak, L. Tarasiuk, L. Lieberman, D. Melnik, Z. Kowalesiuk, T. Witkowicz, I. Goldgard, A. Żuk, K. Żuk, M. Zonszajn, K. Jakuszko, J. Kuras, S. Wawrzyniak, J. Nowicka, W. Tyburczy, E. Staszczuk, S. Aleksandruk, S. Zaręba, W. Pilski, F. Lański, K. Nowik, Z. Baszyński, W. Czyżewski, A. Chodziński, E. Pawlik, C. Wichowski, M. Babkiewicz, Ślepczuk, Goldgard, Apel, Tyburczy, Leonienko, Plewa, Majewska, Perelmuter, Cegłowska, Andrzejek, Sieniawska, Krynicz, Mazur, Feldman, Chodzińska, Stodolska, Korman, Orszulak

Łobaczew Mały - szkoła powszechna

Podpisy na stronie:

Janina Wątroba, Leonard Krupczak, Eugeniusz Oleszczuk, Franciszek Dragun, Ludwik Androsiuk, Jan Żeszczuk, Stanisława Knigawka, Adela Trofimuk, Teofila Michalczuk, Ludwik Zaremba, Sabina Zmińczuk, Janina Panasiuk, Stanisława Michalczuk, Jan Łastowski, Bronisław Oleszczuk, Mieczysław Semczuk, Kazimierz Dejneko, Władysław Androsiuk, Mikołaj Kuźko, Jan Oleszczuk, Wacław Wojarnik, Wincenty Wojarnik, Antoni Dejneko, Jan Knigawka, Franciszka Pietraszuk, Wacław Knigawka, Józef Pietraczuk, Aleksander Oleszczuk, Helena Grygorowicz, Bronisława Panasiuk, Weronika Wojarnik, Anna Romaniuk, Władysław Mikołajczyk, Bronisław Dragun, Sergiusz Sukow, Jerzy Sukow

Samowicze - Dwuklasowa szkoła powszechna

Podpisy na stronie:

T. Buczyło, nieczytelny podpis, Leonard Krupczak, Kazimierz Aleksandruk, Stanisław Pietraszuk, Bronisława Antoniuk, Hieronim Meszuk, Piotr Gawryluk, Franciszek Sepczuk, Kazimierz Pietraszuk, Jan Pietraszuk, Agata Łozak, Regina Łozak, Stanisława Łozak, Paulina Denicka, Weronika Buczyło, Albina Sepczuk, Franciszka Buczyło, Balbina Mikitczuk, Kazimiera Łozak, Janina Pietraszuk, Józef Meszuk, Bronisława Piasecka, Zygmunt Meszuk, Jadwiga Pawluczuk, Franciszka Żuk, Karolina Łozak, Janina Pietraszuk, Stanisław Denicki, Karol Usik, Jakub Gawryluk, Zygmunt Aleksandruk, Jadwiga Żuk, Bolesław Parafiniuk, Stanisław Antoniuk, Stanisław Żuk, Walenty Parafiniuk, Franciszka Potapczuk, Aniela Aleksandruk, Edward Sepczuk, Agata Artymiuk, Ludwik Semeniuk, Bernard Neścioruk, Paulina Usik, Franciszek Pietraszuk, Bronisław Zaremba, Franciszka Karpiuk, Janina Aleksandruk, Paweł Parafiniuk, Michalina Guzik, Antoni Antoniuk, Janina Łozak, Franciszek Stasiuk, Konstanty Potapczuk

Artykuł podlega prawom autorskim - korzystanie wymaga podanie autora i źródła artykułu

[1] Korzeniewski Bogusław, Danieluk Alicja, Zarys historii Liceum Ogólnokształcącego im. Bohaterów Warszawy w Terespolu, Terespol 2009.

poniedziałek, 25 lutego 2019

ANDRZEJ BAJ – BURMISTRZ TERESPOLA 1935 - 1939

Andrzej Baj ps. „Wilski”, również używający pisowni "Bay,(ur. 23 listopada 1894[1], zm. 1 marca 1969 w Warszawie)

Andrzej Baj urodził się w Dołhobrodach w rodzinie Piotra i Anny z Patejuków. Po ukończeniu szkoły elementarnej wysłany do Warszawy do Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie.

Następnie trafił do Petersburga do Korpusu Kadetów. Po wybuchu I wojny światowej odkomenderowany w okolice Chełmna dezerteruje z wojska carskiego i ukrywa się w okolicach Dołhobród. Po wycofaniu się wojsk rosyjskich z tych terenów, wstępuje do Polskiej Organizacji Wojskowej. Mając wyszkolenie wojskowe organizuje struktury wojskowe POW, współpracując z Józefatem Błyskoszem , pułkownikiem Ratajewiczem i miejscowym aktywem narodowym. Tereny te od 1915 roku są pod okupacją austriacką (Generalne Gubernatorstwo Lubelskie). Jednak władze okupacyjne zgadzają się na otwarcie szkoły polskiej w Dołhobrodach, którą w latach 1916-1917 prowadzi Andrzej Baj. W 1918 roku uczestniczy w rozbrajaniu Austriaków w Dołhobrodach i całym powiecie włodawskim, współorganizuje struktury powiatowe Państwa Polskiego i tworzy jednostkę wojskową do obrony urzędów. Wiosną 1919 roku zaciąga się wraz z grupą mieszkańców Dołhobrodów i okolic do organizującego się 34 Pułku Piechoty. W jego szeregach walczył na wojnie z bolszewikami. 3 lipca 1919 roku wyróżnił się męstem w boju pod Horodyszczem, w czasie którego został ranny. Dowodził wówczas plutonem, który desantował się z motorówki nr IV, której dowódcą był ppor. mar. Karol Taube z Flotylli Pińskiej. Następnie dowodził kompanią i awansował kolejno na chorążego i podporucznika. W sierpniu 1920 roku wysadził most na Bugu pod Sławatyczami przed atakiem Armii Czerwonej. W 1921 roku został przeniesiony do rezerwy.

Wraz z 34 Pułkiem Piechoty bierze udział w wojnie polsko - bolszewickiej, dowodzi kompanią, odznacza się walecznością. Zostaje kolejno awansowany do stopnia podporucznika, odznaczony i wyróżniany (Krzyż Walecznych), ranny 3 lipca 1919 roku pod Horodyszczem, szczęśliwie unika niewoli, w sierpniu 1920 roku wysadza most na Bugu pod Sławatyczami przed atakiem Armii Czerwonej. Po zwycięskiej kampanii 1920 roku, służy nadal w 34 Pułku Piechoty do 1921 roku.
Po przejściu do rezerwy zajmuje się gospodarstwem rolnym w Wólce Zabłockiej, nadanym mu za zasługi wojenne na prawach osadnictwa wojskowego. Zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem w korpusie oficerów rezerwowych piechoty. Posiadał przydział w rezerwie do 34 pp. W 1934 roku, jako oficer pospolitego ruszenia pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Biała Podlaska. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr IX. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”.

W 1924 roku zawarł związek małżeński z Kazimierą Nowakowską. Małżeństwo nie miało dzieci. Żona zmarła w 1949 roku w Warszawie.

W 1935 roku w wyborach samorządowych zostaje wybrany burmistrzem Terespola. Gospodarstwo wraz z młynem zostaje wydzierżawione, a on wraz z żona przenosi się do Terespola. Był jednym z inicjatorów budowy Hal Targowych w Terespolu, nowoczesna rzeźnię miejską, wybrukowano kilka odcinków ulic oraz oświetlono miasto, przedłużając sieć elektryczną z Brześcia. Na stanowisku burmistrza pracuje do połowy września 1939 r., a następnie ukrywa się przed Gestapo. Żona przenosi się w tym czasie do rodziny do Warszawy. Andrzej Baj organizuje struktury ZWZ powiatu bialskiego. Używa pseudonimów „Wujek” i „Wilski”. Zagrożony aresztowaniem przenosi się do Lublina, a następnie do Warszawy, gdzie działa w Konspiracji w Polskiej Armii Ludowej.

W czasie powstania warszawskiego, przebywa poza stolicą, pod Warszawą. Po wojnie ukrywa się, używając nazwiska Andrzej Wilski. Młyn i gospodarstwo w Wólce Zabłockiej zostaje przejęty przez władze ludową. W 1947 w Warszawie zakłada zabawkarską Spółdzielnię Pracy „Spad”, w której zatrudniano osoby represjonowane (byłych akowców). W Spółdzielni pracuje do przejścia na emeryturę w 1965 r.

Został awansowany do stopnia majora Ruchu Oporu. Zmarł w 1969 roku w Warszawie, pochowany na Starych Powązkach jako Andrzej Bay – Wilski (kwatera 83).

[1] Wg starego porządku 10 listopada 1894 roku.